CZASOPISMO STOWARZYSZENIA RODZINA 19 PUŁKU UŁANÓW WOŁYŃSKICH
NR 1 CZERWIEC 1995 R.

Od redakcji
        Oddajemy do rąk Rodziny 19 Pułku Ułanów Wołyńskich pierwszy numer UŁANA WOŁYŃSKIEGO, który ma być sygnałem, zawołaniem do córek, synów i wnuków pielęgnujqcych w swojej pamięci, w swoich domach tradycję Jazdy Ochotniczcj majora Jaworskiego, w której zaszczytną służbę pełnili ich pradziadowie.
       Zwracamy się do tych, których ojcowie i dziadowie stawili czola nawale bolszewickiej w 1920 roku, którzy później na rubieży II Rzeczypospolitej trzymali straż w Ostrogu nad Horyniem, a później spłynęli krwią na polach bitew w 1939 r. od Mokrej po Lubelszczyznę. Szukajmy fotografi, zapisów w annałach rodzinnych, ocalmy od zapomnienia jedną z piękniejszych kart historii oręża polskiego. Temu służy nasze posłanie zawołanie i wici. Zwracamy się też do repatriantów z Ostroga przybywajcie do RODZINY PUŁKOWEJ — 19 Pułk Ułanów jest też Waszym Pułkiem.
        Założycielem Rodziny jest Pan rotmistrz Włodzimierz Bernard, który od lat pielęgnuje pamięć o pułku. Droga do stworzenia „Rodziny", którą wytyczył sobie Pan rotmistrz była długa i tak:
        18.10.1989
        została poświęcona wierna replika sztandaru 19 Pułku Ułanów Wołyńskich, której był fundatorem. Sztandar poświęcił ks. prałat Tadeusz Uszyński w kościele św. Andrzeja.
        3.05.1990 nastąpiło uroczyste otwarcie i poświęcenie izby pamięci 19 Pułku przez ks. prałata Tadeusza Uszyńskiego. Izba znajduje się w prywatnym domu Pana rotmistrza Włodzimierza Bernarda.
        19.08.1992 staraniem Pana rtm. Włodzimierza Bernarda oraz innych osób w kościele w Radości wmurowano tablicę pamiątkową o treści „W hołdzie żołnierzom poległym w obronie ojczyzny w latach
        1917-1920-1939 19 Pułku Ułanow Wołyńskich z Ostroga nad Horyniem w 72 rocznicę zwycięskiej bitwy pod Skrzeszewem, Frankopolem wierni Bogu i Ojczyźnie Towarzysze Broni" A.D. 19.VII1.1992.
        11.11.1993 Szkola Podstawowa Nr 204 w Warszawie Radotici przyjela nine 19 Półkn Ulanow Wokyliskich 22.08.1993 w Slerzeszewie odsionieto tablice o treeci jak obok, oraz pomnik 8.10.1994 utworzono rodzine Całą drogę, którą przeszedł Pan rotmistrz Włodzinnerz Bernard od chwili utworzenia Rodziny będziemy szczegółowo opisywali w następnych kolejnych numerach Ułana Wołyńskiego.
        KOMUNIKAT
        Wszystkie osoby zainteresowane dziejami dawnych kresów wschodnich Rzeczypospolitej, tradycją polskiej jazdy szczególnie historią 19 Pułku Ułanów Wołyńskich z satysfakcją informujemy, że 8 października 1994 r. powstało w Warszawie, a 27 stycznia 1995 r. uzyskało rejestrację sądową STOWARZYSZENIE RODZINA 19 PUŁKU UŁANÓW WOŁYŃSKICH. W sobotę 18 lutego 1995 roku budynku Szkoly Podstawowej Nr 204 w Radości noszącej imie 19 Pułku Ułanów Wołyńskich odbyło się Walne Zebranie Stowarzyszenia, na którym wybrano Zarząd i nakreślono plan działania na najbliższy rok.
        Celem Stowarzyszenia jest konsolidacja środowiska nielicznych już oficerów i ułanów, weteranów 19 Pułku Ułanów Wołyńskich im. Gen. Edmunda Różyckiego z Ostroga nad Horyniem, członków ich rodzin, sympatyków pułku i dawnych mieszkanców południowo-wschodniej części Wołynia. Szczytnym zadaniem jakie sobie stawia Stowarzyszenie jest utrwalenie historii, tradycji, gromadzenie wszelkich pamiątek, dokumentów, wspomnień i relacji mających związek ze słynnymi formacjami ,Jaworczyków" Jazdy Wołyńskiej legendatnego majora Feliksa Jaworskiego oraz ich spadkobiercy bohaterskiego 19 Pułku Ułanów Wołyńskich. Stowarzyszenie Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich skupia obecnie kilkadziesiąt osób w kraju i poza jego granicami. Wszystkich zainteresowanych zapraszamy do kontaktu ze Stowarzyszeniem, jednocześnie apelujemy o pomoc w nawiązywaniu kontaktu z dawnymi żołnierzami tego Pułku lub członkami ich rodzin.
        Nasz adres:
        Stowarzyszenie Rodziny 19 Pułku Ułanów Wołyńskich Warszawa-Radość ul. Planetowa 16.

RODOWÓD 19 PUŁKU UŁANÓW
cz I - chronologia wydarzeń 1830-1919

        I KORZENIE
        1830-31 Pułk Jazdy Wołyńskiej zorganizowany przez płk. Karola Różyckiego
        1863 Jazda Wołyńska zorganizowana przez gen. Edmunda Różyckiego

        II JAWORCZYCY
        POŻOGA NA PODOLU
        7.1V.1917
        Polski Szturmowy Szwadron Huzarów zorganizowany przez por. Feliksa Sas Jaworskiego.
        IX.1917
        Próba rozwiązania szwadronu przez dowódc I Korpusu Polskiego - gen. Józefa Dowbor Munickiego
        27 X.1917 Szwadron pod nazwą Partyzancki Oddział 7 Armii zostaje wydzielony z I Korpusu Polskiego i powiększony do stanu dywizjonu. Oddział kwateruje w Płoskirowie.
        14.I.1918 Oddział przechodzi do Antonin. Cały czas tocząc walki w rejonie Starokonstantynowa i Antonin z bolszewikami i zbuntowanym chłopstwem ukrainskim.
        22.II.1918 Generał Michaelis wciela oddział do III Korpusu Polskiego jako oddzielny Dywizjon Szwoleżerów. Porucznik Jaworski awansuje do stopnia rormistrza.
        12.1V.1918 Po wkroczcniu niemców Niemców na Ukraine dywizjon przenosi się z Antonin do Pikowa nadal tocząc walki z Ukraińcami. W Pikowie zostaje wcielona do dywizjonu resztka z rozbitego przez Ukraincow 7 Pułku ułanów i dywizjon przeformowano w PUŁK SZWOLEŻERÓW POLSKICH w składzie Lekkiej Brygady płk. Juliusza Rummla
       
       
       III KONSPIRACJA NA PODOLU
       
        10.V11.1918 Po rozbrojeniu Lekkiej Brygady przez Austryjaków rotmistrz Feliks Sas Jaworski tworzy TAJNĄ ORGANIZACJE (POW) przyjmując pseudonim Antoniński
        XI.1918 Tajny Oddział Konny wyrusza z Ludwipola do Polski - cały czas w utarczkach i walkach z Petlurowcami.
        18.X11.1918 Tajny Oddzial Konny osiąga Włodzimierz, w którym stoi załoga Polska. We Włodzimierzu przyjmuje nazwę SZWADRON ROTMISTRZA JAWORSKIEGO i wchodzi w skład grupy operacyjnej majora Bończy Uzdowskiego.

IV WALKI Z UKRAIŃCAMI NA WOŁYNIU

6.1.1919 Bój pod Poryckiem.
16.1.1919 Bój pod Wojnicą
20-27.1.1919 Walki o Włodzimierz Wołyński
2.11.1919 Szwadron zostaje przemianowany w Dywizjon Jazdy Kresowej
111.1919 Rotmistrz Feliks Jaworski zostaje awansowany do stopnia majora
4-7.111.1919 Walki pod Torczynem w składzie grupy mjra Lisa Kuli.
7.111- ginie major Lis Kula.
12.V.1919 Drugie zwycięskie uderzenie na Tarczyn w składzie grupy gen. Bernarda
16.V.1919 Zdobycie Łucka
V.1919 Dywizjon stacjonuje w Łucku
       
        Chronologia będzie obejmowałta:
        1. Cz. I 1830-1919 Powstania Narodowe, Pożoga na Podolu. Walki z Ukraincami na Wołyniu
        2. Cz. II 1919-1920 Wojna Polsko-bolszewicka.
        3. Cz. III 1923-1939 Czas pokoju i kampania wrześniowa 1939 r.
        4. Cz. IV 1939-1945 Okupacja niemiecka i sowiecka, mord w Karyniu.
        5. Cz. V 1945.1994 Gromadzenie pamiątek, Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich.
       
        DROGA JAWORCZYKÓW DO NIEPODLEGŁEJ POLSKI
       
        Historią swoją 19 Pułk Ułanów Wołyńskich sięga lat 1830-31, kiedy pułkownik Karol Różycki w czasach wojny polsko-rosyjskiej własnym sumptem wystawił pułk Jazdy Wołyńskiej. Następnie syn Karola, general Edmund Różycki, powtórzył dzieło ojca tworząc Jazdę Wołyńską w powstaniu styczniowym (1863 r.). U schyłku I Wojny Światowej, kiedy po stronie rosyjskiej organizują się jednostki poLskie (I, II i III Korpus Polski), to 8 lipca 1917 r. przy 41 Korpusie wojsk rosyjskich, porucznik Feliks Sas Jaworski ostatni polski zagończyk kresowy tworzy POLSKI SZTURMOWY SZWADRON HUZARÓW i wtedy po raz trzeci w historii pułku został położony kamień węgielny pod przyszłą Jazdę Wołyńską 19 Pułk Ulanów.
        Długa była droga Jaworczyków do NIEPODLEGŁEJ POLSKI, usiana mogiłami ochotników z Podola, Wołynia. Lubelszczyzny i Podlasia. Walki stoczone na Podolu w obronie ludności polskiej przed rozbojem i grabieżą przez zbolszewizowanych żołnierzy rosyjskich i podburzone przez bolszewików chłopstwo ukraińskie — opisała Zofia Kossak Szczucka w książce p.t. Pożoga.
        Jest to pierwsza monografia historyczna Jaworczyków, bo tak już do końca dni swoich będą nazywani i tym mianem swoich praojców będą się szczycili ich potomni. Było to wojsko ochotnicze, rozkochane w swoim dowódcy tak, jak tylko żołnierz potrafi kochać swego wodza.
        W październiku 1917 roku Polski Szturmowy Szwadron Huzarów zostaje wydzielony z I Korpusu Polskiego jako Partyzancki Oddział pod dowództwem por. Feliksa Sas Jaworskiego przy 7 armii rosyjskiej i powiększony do siły dywizjonu.
        W styczniu 1918 roku oddział przechodzi do Antonin na Podolu, gdzie rozbija pułk bolszewicki. W czasie walk zostaje ranny por. Jaworski. General Michaelis wciela oddział do III Korpusu Polskiego jako Oddzielny Dywizjon Szwoleżerów. Porucznik Jaworski zostaje awansowany do stopnia rotmistrza.
        Po uzupełnieniu dywizjonu pozostałościami z rozbitego przez Ukraniców 7pułku ułanów powstaje Pułk Szwoleżerów PoIskich w składzie Lekkiej Brygady płk. Juliusza Rummla. W czerwcu 1918 roku, kiedy jednostki III Korpusu Polskiego zostają rozbrojone przez Austryjaków rotmistrz Feliks Sas Jaworski pod pseudonimem rotmistrz Antoninski tworzy tajną organizacją wojskową (POW), gromadząc po dworach konie i rynsztunek oraz zakonspirowując niektórych spośród ułanów.
        W listopadzie tegoż roku Tajny Oddzial Konny w sile szwadronu dalej pod dowództwem rotmistrza Jaworskiego w ciągłych walkach z bolszewikami i ukraińcami przebija się do Włodzimierza Wołyńskiego jako jedyny oddział polski, który po rozbrojeniu Korpusów Polskich dołączył z bronią w ręku do odradzającej się jak Feniks z popiołów Armii Polskiej.
        Po reorganizacji występuje pod nazwą Szwadronu rotmistrza Jaworskiego. W krótkim czasie zostaje przemianowany na Dywizjon Jazdy Kresowej, a rotmistrz Feliks Sas Jaworski w miesiąć po tym zostaje awansowany do stopnia majora.
        Szwadron, a następnie dywizjon jest w ciągłych zwycięskich walkach z Ukraińcami:
        6.1.1919 — bój pod Poryckiem;
        16.1. — bój pod Wajnicą;
        20-27.1 — walki o Włodzimierz Wołyński.
        2.11. 1919 r. Szwadron zostaje przemianowany w DYWIZJON JAZDY KRESOWEJ, a rotmistrz Jaworski w marcu jest awansowany do stopnia majora. W walkach pod Torczynem 4-7.111 — w składzie grupy operacyjnej majora Lisa-Kuli — ginie jej dowódca major Lis-Kula. W drugim zwycięskim uderzeniu na Torczyn dywizjon walczy w składzie grupy generała Bernarda.
        16 maja zostaje zdobyty Łuck, który jest m. p. postoju dywizjonu.
        Następna Kampania to już wojna Polsko-bolszewicka.

                      Śladem majora Feliksa Jaworskiego
        Już szósta wyprawa do Kamieńca Podolskiego i Baru z pomocą humanitarną dla naszych rodaków, którzy od czasów zaborów przetrwali na Podolu zachowując wiarę ojców, język ojczysty, kulturę i obyczaje.
        Z chwilą przekroczenia rzeki Zbrucz w Skale Podolskiej przenosimy się w kraj wyczarowany przez Henryka Sienkiewicza w trylogii. Dojeżdżając do Kamieńca od strony Orynina odsłania nam się w całej swojej krasie twierdza Kamieniecka, a czas jakby się cofnął - chciało by się ujrzeć na jej murach postać małego rycerza Pana Pułkownika Jerzego Michała Wołodyjowskiego, który oczy pod słońce ręką przesłania i wypatruje jakie to wieści wieziemy od stolicy. Opowiadania ojca, trzy tomowy wybór Pism doktora Antoniego Rolla, Pożoga Zofii Kossak-Szczuckiej i Dzieje jednej partyzantki Wiktora Dzierżykraja Stokalskiego to wyczarowane w utęsknieniu Podole.
        Jaki jest dzisiaj Kamieniec Podolski? Jakim go odkryję? Jak wypadnie konfrontacja rzeczywistości z tym co zostało stworzone w wyobraźni od najwcześniejszych lat dzieciństwa? Czy w zabytkowej bramce wiodącej do Katedry powita nas lekko pochyła postać jej dawnego proboszcza późniejszego biskupa, Księdza Piotra Macikowsiego, a może zatrzymamy się u Pana Machnickiego w hotelu Belwiu? Przejżdżając pod murami twierdzy wjeżdżamy na most turecki i zatrzymujemy się przed zabytkowym ratuszem na starym mieście. To stąd po nabożeństwie w katedrze udawali się młodzi z Podola do powstań narodowych, do czynnej walki o niepodległość i suwerenność całej Rzeczypospolitej.
        To tutaj na rubieży Kamieńca w majątku Cyganówka urodził się w roku 1892 major Feliks Jaworski, ostatni zagończyk kresowy, dowódca jazdy ochotniczej w 1920 roku, pierwszy dowódca 19 pułku ułanów wołyńskich w Ostrogu n/Horyniem, jeden z nielicznych i najdzielnieszych dowódców w wojnie polsko-bolszewickiej Chyba mtaj w Katedrze Kamienieckiej otrzymał na Chrzcie Świętym imię Feliks. Feliks znaczy szczęśliwy, czy szczęście dopisywało mu w życiu? W cieniu Kamienieckiej twierdzy musiał bawić się z róeieśnikami odpierać szturmy tureckich janczarów i gromić zbuntowane kozactwo atamana Chmielnickiego. W Kamieńcu kończył szkołę średnią. Z Kamieńca wyruszył na pierwszą Wojnę Światową jeszcze w szeregach armii zaborczej, by wkrótce przypiąć do munduru znak i barwy polskie. Pociągnęli za nim młodzi z Podola stając w obronie ludności polskiej osiadłej tu od pokoleń.
        W Katedrze Kamienieckiej matka majora musiała poświęcić obrazek M.B. Częstochowskiej, który zadedykowała ”Kochanemu Felkowi", kiedy wyruszył na bardzo długi swój szlak bojowy. Ale gdzie jest Cyganówka? Co z niej pozostało po tylu burzach dziejowych, które przewaliły się przez Podole.
        Nie ma dzisiaj śladu po gnieździe rodowym Jaworskich. Jeszcze nie tak dawno pamietają miejscowi, że Cyganówka w swojej ruinie istniała za rogatkami miasta - udając się od centrum w kierunku stacji kolejowej. Dzisiaj została wchłonięta przez rozbudowę miasta. Nie ma też archiwum katedralnego.
       Archiwa z tamtych lat w swoich szczupłych zasobach zostały spakowane przez władze miejskie i prawdopodobnie mogą być przekazane do archiwum wojewódzkiego w Płaskirowie. Pierwszy ślad majora Feliksa Jaworskiego na Podolu może być przekazany tylko w opowiadaniu. W drobnym zapisie w podaniu ludowym o atamanie Jaworskim i w legendzie. W czasie następnej bytności będę chciał szukać śladów po Jaworczykach w Antoninach i Konstantynowie.
        Antoni Fedorowicz

        W 1919 roku Naczelny Wódz Wojska Polskiego Józef Piłsudski rozkazał zaprowadzić szczegółowy rejestr wszelkiego rodzaju odznak pojawiajacych się na mundurach zwłaszcza oficerskich. Przyświecał temu wyraźny cel, chodziło o ujęcie w pewne ramy organizacyjne przybierajacego coraz większe rozmiary żywiołowego tworzenia nowych odznak. Dowódcy pułków otrzymali służbowe polecenie przekazywania danych dotyczących statutów istniejących odznak wraz z ich wizerunkarni celem ich zatwierdzenia. Tak rozpoczeio się porządkowanie systemu odznak pułkowych. Od tej chwili projekty odznak wykonane w kolorach w skali 1:1 wysyłano wraz z regulaminami określającymi zasady ich przyznawania do Ministerstwa Spraw Wojskowych w celu zatwierdzenia. Fakt zatwierdzenia odznaki ogłaszano w Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowvch. Od grudnia 1921 roku wolno było nosić na mundurach jedynie te odznaki które uzyskały oficjalne zatwierdzenie. 0gólne zasady przyznawania odznak były do siebie zbliżone. Prawo do otrzymania odznaki mieli oficerowie, którzy w barwach pułku przesłużyli dwa lata, szeregowcom odznaka przysługiwała już po roku służby. Ponadto odznaki mogły być nadawane innym osobom fizycznym lub prywatnym, które w szczególny sposób zasłuży się dla dobra pułku. W 19 Pułku Ułanów Wołyńskich. Odznakę Pułkową nadawało oglne zebranie oficerów pułku, tych którzy odznakę uprzednio otrzymali. Oni w tajnym głosowaniu, które odbywało się przy okazji zjazdu koleżeńskiego organizowanego każdego roku w dniu święta pułku decydowali o nadaniu odznaki.
        Odznaka 19 Pułku Ułanów Wołyńskich nazwana była również „znakiem pułkowym" . Projekt odznaki wraz z jej regulaminem skierowany został do zatwierdzenia do Gabinetu Ministra Spraw Wojskowvch. Odznakę zatwierdzono pismem 1.dz.2853/03.02.1925 r. Decyzję tę potwięrdził Dziennik: Rozkazów M.S. Wojsk Nr.6/17.02.1925, poz37. W regulaminie Odznaki 19 Pułku Ułanów Wołyńskich znajduje się pewien znamienny zapis ...„Odznaka została ustanowiona jako pamiątka dla oficerów oraz ułanów, którzy służyli lub służą pod sztandarem pułku dla podtrzymania tradycji pułkowej oraz zachowania łączności między pułkiem a byłymi żołnierzami pułku". Otrzymanie odznaki było zaszczytem, który wiazał się z obowiązkiem szanowania, podtrzymywania i obrony dobrego imienia pułku oraz dbałości o jego tradycje.
        Kawaleryjskie odznaki pułkowe miały różne kształty, występowały dwie zróżnicowania zastosowanych technik wykonania i bogactwo rozwiązań plastycznych. W większości jednak są te udane formy plastyczne. Wiele zachowanych odznak oficerskich wvkonano ze srebra wysokiej próby, w kilku wypadkach wystepują elementy złocone.
        Odznaka 19 Pułku Ułanów Wołyńskich jest jedną z najbaniziej efektownych odznak kawaleryjskich. Składa się ona z kilku zespolonych elententów, tworzących jedną całość. Dominującym elementem tej odznaki stanowiącym podstawę całej kompozycji jest ośmioramienna srebrna gwiazda orderowa. Na nią nałożono drugą rowniż srebną podkowę typu kawaleryjskiego skierowaną końcami ku górze. Wewnątrz podkowy w centralnym punkcie odznaki umieszczono pionowo emaliowany proporczyk w barwach 19 Pułku Ułanów Wołyńskich - granatowy z białym klinem. Wokół pionowo usytuowanego proporca umieszczono trzy daty zwiazane z historyczaymi korzeniami pułku.
        1831 - rok utworzenia Pułku Jazdy Wołyńskiej, którym dowodził płk. Karol Różycki - ojciec Szefa Honorowego 19 Pułku Ułanów.
        1918 - rok powstania Jazdy Ochotniczej majora Feliksa Jaworskiego, z której powstał 19 Pułk Ułanów.
        1920 - rok sformowania 19
       . W dolnej cześci podkowy umieszczono niewielki herb województwa wołyńskiego, biały krzyż na czerwonej tarczy, pośrodku znajduje się orzeł w koronie na małej granatowej tarczce.
        Umieszczenie tego herbu stanowi silne podkreślenie związku z regionem Wołynia tak ważnego puku i jego poprzedników na przestrzeni dziejów. Wspomniane daty kładą nacisk na szczytny rodowód pułku siegający tradycji Księstwa Warszawskiego i Powstania Listopadowego. Odznaka 19 Pułku Jazdy Wołyńskiej ma wymiary 52/52 mm. Odznaki przeznaczone dla szeregowych ułanow i podoficerów wykonywane byty z białego oksydowanego metalu bez emalii. Podobnie było w innych pułkach. Odznaki 19 Pułku Ułanów wykonywala firma grawerska Jana Kendlera w Warszawie na ulicy Nowy Świat pod numerem 45. Jeden z egzemplarzy wyprodukowanych tam odznak przekazano w 1924 roku do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Autor odznaki pozostaje niestety dotychczas nieznany. Udana plastycznie kompozycja sprawia, że odznaka 19 Pułku Ułanów Wołyńskichjest jedną z ładniejszych kawaleryjskich odznak pułkowych. Nie jest ona przeładowana, cechuje ją natomiast wymowna symbolika i elegancja połączona z prostotą.
Włodzimierz Majdewicz